وبلاگ نویسنده طرح کوچک

خُرما (نام علمی: Phoenix dactylifera)یا رطب گیاهی تک‌لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردد و برگهای آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد.

به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.

میوه خرما جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت بریکاری آن گوشتی و محتوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته است و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده توسط انسان بوده است.

ریشه واژه

واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان فارسی به زبانهای هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی شرقی و یونانی به سوی غربی وارد شده است.

ترکیبات شیمیایی خرما

خرما دارای ۲۵ درصد ساکاروز، ۵۰درصد [گلوکز]، و مواد آلبومینوئیدی، پکتین و آب می‌باشد. به‌علاوه دارای ویتامین‌های مختلف مانند ویتامین A،B،C،E و مقداری املاح معدنی می‌باشد.

تاریخچه کاشت

درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران پرورش می‌یابد. با اینکه خاستگاه آن را میانرودان، عربستان و شمال آفریقا ذکر می‌کنند ولی بررسی‌های علمی، آن را به گونه‌ای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان می‌روید نسبت می‌دهند. باستانشناسان احداث نخلستان‌ها را به پنج هزار سال پیش نسبت داده‌اند زیرا نامی از آن بر لوحه‌های گلی ۵۰ سده پیش یافته‌اند.

در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت می‌شده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شده‌است. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کرده‌اند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کرده‌اند. در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.

محصولات

از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه می‌کنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان می‌پزند یا در این هسته را بو داده و از آن به‌عنوان قهوه استفاده می‌کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است و یا حتی این در را در آب برای چند روز خیس کرده و به‌عنوان غذای مقوی به شترهای خود می‌دهند.

کشورهای تولیدکنندهٔ خرما

ده تولیدکنندهٔ برتر خرما در سال ۲۰۰۷ (تن)
مصر	۱٬۳۱۳٬۰۰۰
ایران	۱٬۰۰۰٬۰۰۰
عربستان سعودی	۹۸۲٬۵۴۰
امارات متحده عربی	۷۵۵٬۰۰۰
پاکستان	۵۵۷٬۵۲۰
الجزایر	۵۲۶٬۹۲۰
عراق	۴۴۰٬۰۰۰
سودان	۳۳۲٬۰۰۰
عمان	۲۵۵٬۸۷۰
لیبی	۱۷۵٬۰۰۰
مجموع تولید در جهان	۶٬۹۰۸٬۰۹۰

اصطلاحات نخل و خرما

در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژه‌های فارسی زیادی در ارتباط با نخلکاری رواج دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

• مچ مُخ، مُغ یا مُه به معنی نخل هم است. نام تنگه و منطقه هرمز هم از اهورامزدا و هرمزد و هورمزد تشکیل شده‌است.
• فَسیل: ساقه اصلی درخت خرما. در جیرفت به پاجوش نخل گفته می‌شود.
• تیم: هر چه از فسیل بروید اعم از تنه و پاجوش.
• تیم فسیل: آنچه در کنار تنه اصلی می‌روید.
• مُه‌کُشَک یا مخ کش: درختچه‌ای که از تنه فسیل برآید. در بم و نرماشیر به آنها جنگ می‌گویند.
• اَبار: گردی که از نخل نر ترشح می‌شود. در بم و نرماشیر به آنها بو می‌گویند. در جیرفت و میناب به آن ایوار می‌گویند.
• گله‌بشکن یا تَرَکی: از آفت‌های نخل.
• تازوغ: سوسکی از آفت‌های نخل.
• مُشتاب: اتاقک یا سیلویی برای دانه‌دانه کردن و شیره‌گیری از خرما.
• پنگ: خوشه
• تاره: خوشه نخل، زمانی که در غلاف خود قرار دارد و هنوز چوبی نشده است.
• پریچه یا پیرچه: الیاف اطراف برگ خرما که چسبیده به تنه درخت است. پریچه در بعضی مناطق به‌عنوان اسکاچ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در استان بوشهر همان «لیف» نامیده می‌شود. در جیرفت به آنها سیس می‌گویند. در بم و نرماشیر به آنها سی سی می‌گویند.
• پیش: برگ درخت خرما
• پاگنه: انتهای پیش که متصل به درخت خرما است. در استان بوشهر این بخش «تاپول» نامیده می‌شود. در جیرفت به آنها تَگ می‌گویند. در بم و نرماشیر به آنها لتی می‌گویند.
• دُم باز: خرمایی که نیمی از آن رسیده و حالت رطبی داشته و نیمهٔ بالایی به حالت خارک یا نارس باشد.

خرما در ایران

خرما

مصرف سرانه خرما در ایران ۷ کیلوگرم است که میانگینی از مصرف سرانه ۲۵ کیلوگرمی استان‌های جنوبی و ۱ کیلوگرمی سایر استان‌ها می‌باشد. در ایران به طور سالانه، ۱ میلیون تن خرما تولید می‌شود که عمده مصرف داخلی آن در ماه رمضان صورت می‌گیرد. از میان محصول خرمای هر سال ایران، ۱۰ درصد برای صادرات به کشورهای دیگر اختصاص می‌یابد، ۵۰ درصد به مصرف داخلی می‌رسد و ۴۰ درصد هم در مراحل مختلف برداشت محصول، ضایع‌شده و از بین می‌روند.

ارقام خرمای ایران

ارقام بومی خرما در بلوچستان ایران：خرمای مضافتی (مرغوب‌ترین رطب جهان)، ربّی، شَکَری، حلیله، آبروگن، کَلَگی، چربان، حاشه‌ای، جوانداک، اشکنجک، پُپو، دِسکی، وردیوار، بَرنی، کلوت، مُلسی، کروچ،

• ارقام بومی خرمای بوشهر: قسب، کبکاب، صمرون، شکر، سیسی، حلَو، سروری، زندنی، خشن خار، استک سرخو، مرسو، خاصویی، جمادی، بیرمی، تی رس، شهابی، لش، کندی، خنیزی، سمیلی، خضروی، گنتار، بریمی، شیخ عالی، زامردو، ده دارب، اهرمی، خاویزی، خاور، مکتی، شاخونی، مصلی، جوزی، غصاب و ردستی
• ارقام خرمای هرمزگان: خرمای پیارم، مرداسنگ، هلیلی، مضافتی، خاصویی، خنیزی، شاهانی، کریته، زرک و کلک سرخ.
• ارقام بومی خرما در جیرفت:

خرمای مضافتی (مرغوب‌ترین رطب جهان)، عالی مِهتِری، شِکَری (این دو از زودرس‌ترین گونه‌های خرما هستند که بیشتر مصرف محلی دارند)، کلوته (کلیته)، مرداسنگ (تنها خرمای طبع سرد دنیا)، هلیلی، خَنیزی، رُوغنی، شاهانی، زاهدی، خضراوی، رَبی، نگار (میوه‌هایی بسیار کشیده دارد)، گاردیال، قربانی، آجیلی

• ارقام بومی خرما در غرب خوزستان:

لیلوئی، برحی، زاهدی، دیری، اشکر و بریم، حلاوی، بلیانی، سویدانی، هداک، شکر، بنت السب، دگل زرد، خضراوی، استعمران، بوبکی، چبچاب، مشتوم، جهرمی، عموبحری، دگل سرخ، فرسی، هدل، خصاب، حمراوی، حساوی، اسحاق، جوزی و گنتار

• ارقام بومی خرما در بم و نرماشیر:

مضافتی، کروت، قندشکن (سنگ‌شکن)، ربی، خریک، هلیله‌ای

منبع: ویکی پدیا

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%A7